فمینیسم در طول تاریخ

جریان شناسی فمینیسم:

فمینیسم بر نظریه ای اشاره دارد که معتقد است به زنان بنابر زن بودنشان ستم شده است. شناخت این جریان فکری به مثابه شناخت رقیبی برای افکار اصیل دینی درباره زنان و خانواده بسیار ضروری است. در این مقاله به معرفی اجمالی این مکتب می پردازیم.

تاریخچه فمینیسم:

برای شناسایی فمینیسم دو خط کلی وجود دارد. در خط ابتدایی فمینیسم به عنوان جنبش شناخته می‌شود و در خط تکامل یافته‌تر فمینیسم به عنوان یک مکتب و پیدایش یک فکر کاملا ایدئولوژیک مد نظر است. به استثناء یک یا دو اثر ،نخستین بار در دهه ی ۱۶۳۰ آثاری در اعتراض به موقعیت زنان منتشر شد و به منزله ی جریانی پیوسته تا ۱۵۰ سال بعد هم چنان ادامه یافت. در این دوره تکانه اصلی را  ” مری ولستون کرافت ” ایجاد کرد. کرافت با نقد شدید دیدگاه های افرادی همچون “ژان ژاک روسو” معتقد بود توانایی عقلی زنان و مردان برابر است و زنانگی زنان بیش از آن که معلول زیست شناسی باشد ساخته فرهنگ و آموزش است. این مبارزات افزون بر تلاش های دیگر منجر به پیدایش جریانی سازمان یافته تر و متمرکز تر در سال ۱۸۵۰ شد. برخی سال ۱۸۵۰ میلادی به بعد را به عنوان نقطه شروع فمینیسم معرفی کرده اند.

امواج فمینیستی:

استفاده از تعبیر موج برای اشاره به جزر و مد رویداد هایی است که در تاریخ فمینیسم پدید آمده است. مباحثات فمینیستی گاه بسیار فعال و گاه در افول بوده است؛ گاه اتفاقاتی رخ می داد که در قالب آن ها مساله فمینیسم (مساله زنان و ستم بر آنان) در جامعه مطرح و سطح اجتماع را در بر می گرفت و دغدغه زنان و سیاسیون و سایرین می شد و بعد از آن، به دلایلی، مباحث فمینیسم دچار افول و جذر می شد و بعد دوباره اوج گرفته و مد پیدا می کرد. هر کدام از این جذر و مدها و در نتیجه امواج فمینیستی، در تاریخِ فمینیسم دلایلی دارد که در ادامه به آن ها اشاره خواهدشد.

موج اول فمینیسم:

این موج زمانی اتفاق افتاد که غرب تحولات بسیاری را پشت سرمیگذاشت و فمینیسم از دامان این دگرگونیها سر بر آورد؛ تحولاتی هم چون:

1. تحولات معرفتی فلسفی و کلامی: در این دوره انسان مکلف مخاطب کلیسا به انسان محق مخاطب لیبرالیسم تبدیل شد. این انسان جدید به مفاهیم کلیسا بی توجه شد. بنابراین مفاهیمی چون پلیدی ذاتی انسان، گناه اولیه و مقصر بودن حوا به منزله یک زن برای رانده شدن نماد مذکر یعنی آدم از بهشت کنار گذاشته شد.
2. تحولات اقتصادی: با مکانیزه شدن صنعت و تسهیل مشاغل امکان راهیابی زنان به دسته ای از مشاغل مانندصنایع نساجی و مشاغل خدماتی فراهم شد. هم چنین به دلیل این که زنان نیروی کار ارزان قیمت و قانعی محسوب می شدند کار فرماها و نظام سرمایه داری این فرصت را غنیمت شمردند.
3. تحولات اجتماعی و سیاسی: در این دوره جنبش های مردمی زیادی از جمله جنبش سیاهان(مبارزه علیه نژادپرستی ) و جنبش ضد الکل شکل گرفت. این جنبش ها زنان را برای آغاز حرکتی دسته جمعی ، آن هم مخصوص خود زنان آماده ساخت.

هدف اصلی این موج رفع محدودیت های اجتماعی و احقاق حقوق شهروندی از جمله حق رأی ، حق مالکیت و …. بود.

موج دوم فمینیسم:

موج دوم فمینیسم را در اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد شناسایی می کنند.در این دوره بیش از هر چیز فقر ” نظریه ” مورد توجه قرار گرفت.فمینیسم برای پوشش این خلأ درباره ی مسائل مهمی نظریه پردازی و مفهوم سازی کرد که در میان آن‌ها می‌توان به نظریه “پدر سالاری  و ” جنسیت” اشاره کرد. در نظریه پدر سالاری برخلاف موج اول فمینیسم که مشکلات زنان را در عرصه های اجتماعی جست و جو می کند، عرصه خصوصی مورد توجه و اعتراض قرار می‌گیرد. در واقع محل نزاع را از مرد سالاری در زندگی اجتماعی به پدر سالاری در خانواده ها برده شد. مفهوم سازی مهم دیگر در این دوره تفکیک میان جنس و جنسیت است. از این پس واژه Sex برای اشاره به جنس و Gender با دقتی بیشتر برای اشاره به جنسیت به کار رفت.مراد از جنس آن که خانواده و اجتماع و فرهنگ به نام ” زنانه” ساخته اند و به زنان تحمیل کرده اند.

موج سوم فمینیسم:

موج سوم فمینیسم در بستر پیدایش جریان پست مدرنیسم و از اواخر دهه ۸۰ شکل گرفت.برای فهمیدن موج سوم فمینیسم لازم است فضای پست مدرن تبیین شود. توضیح این فضا کار چندان آسانی نیست زیرا به شدت تناقض آور و تفاوت محور است. به طور کلی می توان گفت این موج به باز تعریف زنان و دختران به عنوان موجوداتی قدرتمند و جسور و صاحب اختیار می پردازد و معتقد است که در هویت زنانه چه از نظر زیستی و چه از نظر اجتماعی قابلیت های مثبتی وجود دارد. برخلاف موج دوم فمینیسم (فمینیسم رادیکال) که با نقش مادری و ازدواج مخالفت شده بود در این موج بیان شده که نقش مادری، ظرفیت پرورش‌دهندگی و حس مسئولیت زنان را افزایش می‌دهد. این گرایش، کلیت خانواده را انکار نکرده و در عین حال، خواهان نقش برابر زن و مرد و وظایف و مسئولیت‌های خانگی و اجتماعی است.

جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان